TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARI
Tehlike: Tehlike genelde bireylere zararlı olacak konuları ifade ederken, risk ifadesi ise tehlikelerin oluşma ihtimalini anlatır. Tehlike ve risk ifadelerinin eş ifadeler olmadığı fakat birbirleri ile ilişkili olduğu görülmektedir. Risklerin tam manasıyla göz önünde bulunması ve anlaşılmış olmasıyla birlikte çalışanlar, bir işe başlamadan evvel kendileri açısından oluşacak olan tehlikelerin ve risklerin ne manaya geldiğini anladıklarında herhangi bir problem gerçekleşmeyecektir. Gerçekleşecek olan tehlikelere karşı çalışanların, tam bir ekipman içerisinde öğrenimlerini görerek korunma tekniklerini bilmeleri icap etmektedir. İş yerinde ya da bir alanda var olan ‘sakıncalı’ olan haller tehlike oluşturur (Karaca, 2013). Tehlike, çalışan sıhhatini ve iş düzenini korkutan, dara düşüren, devasa tahribata neden olabilecek hallerdir. Tehlikeye neden olabilecek etkenleri; bireysel, yerel ve teknik etkenler olarak inceleyebiliriz (TMMOB, 2011):
Bireysel etkenler; yaş, kadın-erkek olma durumu, öğrenim, tecrübe, bedensel ve zihinsel sebepler vb.
Yerel etkenler; ses kalabalığı, sıcaklık, ışık, ışınım, canlılara, zarar verici ve nefes kesici gazlara, bayıltıcı ve uyuşturucu maddelerin etkisinde bulunma, vb.
Teknik etkenler; cihazların düzenli kontrol edilmemesi, sınırlarının zorlanması, cihaz, malzeme ve işletmelerdeki eksiklikler, bireysel korunma malzemelerinin kullanılmaması, makinelerin yanlış kurulması, rahat olmayan iş ortamı şartları vb. olarak söylenebilir. Hasar verme potansiyeli var olan herhangi bir şey tehlike olarak tanımlanabilir. Tehlikeler bireye, maddeye ve sürece tesir edebilir; olaylar ve hastalıklara, madde zararına, cihaz zararına, vb. neden olabilir.
Risk: Risk, bir tehlikenin belirmesi olasılığı ve bu tehlikenin belirmesi anında neden olacağı tesirin gerçekçiliğinin arasındaki ilişki olarak ifade edilebilir (TMMOB, 2011). İş güvenliğine bağlı problemlerin gerçekleşmesinde risk olgusunun ortaya konulması mühim bir etken olarak önümüze gelmektedir. Bu olgu, tehlike, zarar ihtimali, bu tehlike veya zararın çalışanlar veya bütün iş yeri düzenine bağlı olması manasında kullanılmaktadır (Flayeh, 2009).
Risk, bir tehlikenin etkisi altında kalma neticesinde bir zarar görme veya bir hastalığın oluşması ihtimalinin ve gücünün bileşkesini ifade eder.
Kazaları engellemenin en önemli seçeneğinin riskleri fark etmek ve gerçekleşecek tehlikeler için tedbir almak olduğu anlaşılmaktadır.
Tehlike ve Riskleri Ortadan Kaldırma
Risk Kontrol Adımları Şekil
İş sağlığı ve güvenliği kavramında riskleri önlemenin en etkili yolu tehlike kaynağını ortadan kaldırmaktır. Bunu tehlikeli olarak tanımladığımız ekipman, durum veya işi ortadan kaldırmak olarak düşünebiliriz. Ancak bu en etkili olduğu kadar en az uygulanabilir adımdır. Örneğin elektrik bir tehlikedir ancak elektriği hayatımızdan çıkarmak mümkün değildir.
Ortadan kaldıramadığımız tehlikeler için daha az tehlikeli alternatif yöntemlere yönelmemiz gerekir. Örneğin elektrik ile ısınıyorsak ısınmak için doğalgaz gibi daha az tehlikeli yöntemler bulabiliriz.
Elimizdeki tehlike kaynağına alternatif yöntem bulamıyorsak izole etme yöntemini uygulamamız gerekir. Bu yöntemde tehlike kaynağı, çalışanlardan uzak ve en az sayıda kişinin etkileneceği şekilde konumlandırılır.
Örneğin elektrik panosu, kapalı ve kilitli bir alanda bulunur ve gerekmedikçe kimse o bölüme girmez.
Tüm bu önlemleri aldıktan sonra sigortalar, kaçak akım rölesi gibi çeşitli mühendislik önlemleri, eğitim ve son olarak kişisel koruyucu donanım kullanımı yöntemleri uygulanır.
Risk Değerlendirmesi:
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin esasını oluşturan risk değerlendirmesinin hedefi, çalışma ortamlarındaki iş şartlarından doğan her türlü riski ortadan kaldırmak, aza indirgemek, bu tehlike ve riskleri çalışanlar ve iş yeri yönünden etkisiz bir duruma sokmaktır.
Risk değerlendirmesi hususu ILO’nun İş Güvenliği ve Sağlık Yönetimi Sistemleri Rehberinde işteki risklerden doğan sağlık ve güvenlik tehlikelerini değerlendiren bir zaman zarfı olarak belirtilmektedir. İş sağlığı, anlam olarak, çalışanın çalışma şartları ile kullanılan malzemelerden oluşabilecek tehlikelerden sıyrılmış veya bu tehlikelerin en alt seviyeye düşürüldüğü ortamda sağlıklı bir şekilde iş yapabilmesini ifade eder. İş güvenliğiyse çalışma esnasında işçilerin rastladığı tehlikelerin yöntem kurallarının tamamını anlatır. Riskler için bir değerlendirmede bulunup, düzeyler belirlendikten sonra gereken denetim ölçümleri için prosedürler yapılıp, risk düzeylerinin onaylanılabilirliğinin önceden belirlenmiş kıstasları ile bir karşılaştırması yapılmaktadır.
Bu uygulamayı gerçekleştirirken, aşağıdaki kriterleri uygulamak önemlidir.
· Riskin boyutu, şayet bir risk kaza ile sonuçlanırsa, gerçekleşen zarar ne manada mühimdir?
· Riskin periyotu, çalışma sahasındaki bireyler, cihazlar, araç-gereçler veya bölge riskin ne kadar etkisinde kalıyor?
· Olasılık, risk atında kalabilecek birey, cihaz, araç-gereç, bölgesel etkenler göz önünde tutulduğunda zarar görme ihtimali nedir?
Risk değerlendirmesi, riskin onaylanılabilir seviyede olup olmadığını belirleme veya ek risk ölçümleriyle riski onaylanılabilir seviyeye düşürmek amacıyla uygulanmaktadır.
Risk değerlendirme çalışmaları, işletmenin çalışma alanına göre basit değerlendirmeden, çok karmaşık sistem değerlendirmelerine kadar olabilmektedir. Ancak uygun değerlendirmenin yapılması alınacak tedbirlerinde uygunluğunu sağlayacağı için risk değerlendirme aşaması önemli olmaktadır. Risk değerlendirme metoduna göre elde edilen veriler, tehlikeli olay veya durum neticesinde oluşabilecek risklerin büyüklüğüne göre alınacak önlemleri sıralaması bakımından önemli bir yol göstericidir.
Risk Değerlendirme çalışmalarından önce genel kontrol listelerinin (çeklist) hazırlanması tehlike ve riskleri görmek için önemlidir.
Risk Değerlendirme Metotları:
1. L Tipi Matris Analiz Metotu.
2. X Tipi Matris Analizi.
3. Fine-Kinley Metodu.
4. Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA)
5. Ön Tehlike Analizi (PHA)
6. Hata Ağacı Analizi (FTA)
7. Tehlike ve İşletebilme Analizi (HAZOP)
8. Olay Ağacı Analizi (ETA)
L tipi matris yöntemi olasılık ve şiddet değişkenlerini tek tabloda toplaması nedeniyle son zamanlarda en çok kullanılan yöntemlerdendir. L tipi matris yönteminden-sonuç ilişkisini analiz etmede basit ve kullanışlıdır.
Birimimiz tarafından hazırlanmış Risk Değerlendirme Formları için Menüden Formlar - Risk Değerlendirmesi kısmına göz atabilirsiniz.
